Η αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας είναι μια περίπλοκη και δύσκολη πρόκληση, ειδικά όταν μια χώρα αντιμετωπίζει μια δύσκολη κοινωνικοοικονομική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υψηλή ανεργία, φτωχό επιχειρηματικό περιβάλλον και έλλειψη δημοσιονομικού χώρου.

Στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η αδήλωτη εργασία παραμένει σημαντικό χαρακτηριστικό της οικονομίας, παρά τα μέτρα που ελήφθησαν τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση του ζητήματος, συμπεριλαμβανομένης της επιβολής αυστηρότερων κυρώσεων, της μείωσης του μη μισθολογικού κόστους και της μείωσης των γραφειοκρατικών υποχρεώσεων και του διοικητικού φόρτου.

Ορισμοί

Η αδήλωτη εργασία αναφέρεται στην εργασία που δεν έχει δηλωθεί πουθενά στο κράτος, για λόγους φορολογίας, κοινωνικής ασφάλισης ή/ και εργατικού δικαίου. Αυτό περιλαμβάνει μη εγγεγραμμένους υπαλλήλους χωρίς συμβόλαιο που εργάζονται για μια επιχείρηση, για ένα νοικοκυριό, ως μέλη της οικογένειας, ιδιωτικούς δασκάλους ή ως εργάτες.

Μπορεί να είναι Έλληνες πολίτες, νόμιμοι μετανάστες ή μετανάστες με παράτυπο καθεστώς. Αυτοί οι εργαζόμενοι μπορεί να κατέχουν δευτερεύουσα ή πολλαπλές θέσεις εργασίας, οι οποίοι έχουν κάλυψη κοινωνικής ασφάλισης στην κύρια εργασία τους, αλλά δεν συνεισφέρουν στο κράτος για τη δεύτερη εργασία τους, ή μπορεί να είναι συνταξιούχοι, μαθητές ή άλλοι που δεν έχουν πρόσθετες μορφές δηλωμένης εργασίας.

Εκτός από την αδήλωτη μισθωτή εργασία, υπάρχει επίσης και η αδήλωτη εργασία για τον αυτοαπασχολούμενο, όπου όλες ή ορισμένες από τις συναλλαγές τους δεν δηλώνονται. Πολλοί από αυτούς τους αυτοαπασχολούμενους στην Ελλάδα μπορεί να είναι «ψευδο-αυτοαπασχολούμενοι».

Η υποδηλωμένη εργασία, από την άλλη, αναφέρεται στην παράνομη πρακτική των εργοδοτών σχετικά με την μειωμένη δήλωση μισθών και κυρίως στην πρακτική να πληρώνουν σε νόμιμα δηλωμένους υπαλλήλους δύο μισθούς: (α) επίσημο μισθό που δηλώνεται για φορολογικούς σκοπούς, κοινωνική ασφάλιση και εργατικό δίκαιο και (β) πρόσθετη αδήλωτη αμοιβή που λαμβάνεται «κάτω από το τραπέζι» ή σε «φάκελο».

Μια άλλη παραλλαγή της υποδηλωμένης εργασίας στην Ελλάδα είναι όταν οι επιχειρήσεις απασχολούν ένα άτομο, για παράδειγμα, με μια σύμβαση 4 ωρών, αλλά εργάζονται για 7-8 ώρες.

Έκταση και φύση της αδήλωτης οικονομίας στην Ελλάδα

Το μέγεθος της αδήλωτης οικονομίας εκτιμάται ότι ισοδυναμεί με περίπου 25% του ΑΕΠ στην Ελλάδα. Καταλυτικό ρόλο για το ύψος της αποτελεί το σχετικά υψηλό επίπεδο αυτό-απασχόλησης και το μεγάλο μερίδιο μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Ειδικότερα, οι πολύ μικρές επιχειρήσεις με 1-9 εργαζόμενους αντιπροσωπεύουν το 96% όλων των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, απασχολώντας το 55% του εργατικού δυναμικού (σε σύγκριση με λιγότερο από το 30% στην ΕΕ-28).

Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2013 της Ευρωπαϊκής Ένωσης για όλη την αδήλωτη εργασία στην Ελλάδα, το 67,3% ήταν μισθωτή (με 13,3% εντελώς αδήλωτη μισθωτή εργασία και το 54% υποδηλωμένη εργασία), το 10,2% ήταν αδήλωτη αυτό-απασχόληση και το 22,5% πληρώθηκε σε πλαίσιο στενών κοινωνικών σχέσεων.

Οδεύοντας προς τη δηλωμένη οικονομία

Είναι πλέον ευρέως αποδεκτό στον αναπτυγμένο και αναπτυσσόμενο κόσμο, ότι ο στόχος των κυβερνήσεων δεν είναι να εξαλείψει την αδήλωτη οικονομία, αλλά να μεταφέρει την αδήλωτη εργασία στη δηλωμένη οικονομία.

Για τις κυβερνήσεις, τα οφέλη από τη μεταφορά της αδήλωτης εργασίας στη δηλωμένη οικονομία είναι ότι βελτιώνει το επίπεδο των δημοσίων εσόδων, επιτρέποντας έτσι στις κυβερνήσεις να πραγματοποιήσουν υψηλότερες δαπάνες για έργα κοινωνικής ένταξης και κινητικότητας.

Για τις επιχειρήσεις του επίσημου τομέα που συμμορφώνονται με το κανονιστικό πλαίσιο, αποτρέπει τον αθέμιτο ανταγωνισμό και επιτρέπει στην επιχειρηματική κοινότητα να συμμορφωθεί καλύτερα με το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο, να δημιουργήσει επίσημες θέσεις εργασίας και να αποτελέσει τη μηχανή της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς.

Ταυτοχρόνως, για τους αδήλωτους εργαζομένους, τα βασικά οφέλη είναι ότι μπορούν να επιτύχουν τα ίδια επίπεδα νομικής προστασίας και συνθήκες εργασίας με τους δηλωμένους εργαζόμενους.

Για τους πελάτες, επιπλέον, τα πλεονεκτήματα της νομιμοποίησης της αδήλωτης οικονομίας είναι ότι αυτοί οι πελάτες επωφελούνται από τη νομική προσφυγή εάν παρασχεθεί κακής ποιότητας εργασία, έχουν πρόσβαση σε ασφαλιστική κάλυψη, απολαμβάνουν εγγυήσεις σχετικά με την εργασία που εκτελείται και έχουν μεγαλύτερη βεβαιότητα ότι τηρούνται οι κανονισμοί για την υγεία και την ασφάλεια.

Η Επιθεώρηση Εργασίας στην αντιμετώπιση της Αδήλωτης Εργασίας

Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει επιδείξει ισχυρή δέσμευση για την αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας, θέτοντάς την ως προτεραιότητα σε όλους τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και ιδρύματα.

Η Επιθεώρηση Εργασίας, ως ανεξάρτητη ελεγκτική αρχή, αναλαμβάνει την πρωταρχική ευθύνη αντιμετώπισης παραβιάσεων του εργατικού δικαίου, είτε Εργασιακών Σχέσεων, είτε Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία. Δεδομένου δε ότι η αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας στην Ελλάδα θεωρείται πρωτίστως ότι συνδέεται με την κοινωνική προστασία των εργαζομένων, η Επιθεώρηση Εργασίας θεωρείται ως ο κύριος φορέας στην αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την εφαρμογή πολιτικών αποτροπής, εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, καθώς και πιλοτικών προγραμμάτων για στοχευμένες και κοινές επιθεωρήσεις με άλλους ελεγκτικούς οργανισμούς.